Το Υπουργείο Πολιτισμού προχωρά στη δημιουργία μόνιμης έκθεσης για το μοναδικό εύρημα των «Δεσμωτών», στην Εσπλανάδα του Φαλήρου, δίπλα στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, εντός μουσειακού κελύφους προστασίας. Το έργο προχωρά εντός χρονοδιαγράμματος με προϋπολογισμό 6.500.000 ευρώ, χρηματοδοτούμενο από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Το εύρημα χρονολογείται στην ταραχώδη περίοδο του β’ μισού του 7ου αιώνα π.Χ. και προορίζεται να υπηρετήσει την κατανόηση ενός ιστορικού επεισοδίου χωρίς να εγκλωβίσει το βλέμμα στην βιαιότητα της εικόνας, ενώ ευρήμα και χώρος αντιμετωπίζονται ως ενότητα όπου η αρχαιολογική έρευνα συναντά την ιστορία.
Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη δήλωσε: «Το σημαντικό εύρημα των Δεσμωτών του Φαλήρου αφορά στην ομαδική ταφή ανθρώπινων σκελετών η οποία εντοπίστηκε, τον Μάρτιο του 2016, στο πλαίσιο κατασκευής του έργου ανέγερσης του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η εκτέλεση των “Δεσμωτών”, σύμφωνα με τα έως τώρα δεδομένα, έγινε επί τόπου. Τα άτομα ετάφησαν αλυσοδεμένα, καθώς σκελετοί φέρουν ακόμα τα μεταλλικά δεσμά τους. Από το 2016 ως το 2020, δεν διασφαλίστηκε επαρκώς η προστασία του ευρήματος, με αποτέλεσμα μέρος του να χαθεί. Το 2020, προκειμένου να προστατευθεί, με τον καλλίτερο δυνατό τρόπο το εύρημα, αποφασίστηκε η προσωρινή απόσπασή του και η επανατοποθέτησή του στην ίδια ακριβώς θέση, μετά την εξυγίανση του εδάφους. Το μόνιμο κέλυφος που κατασκευάζεται εντάσσεται αρμονικά στη διαμορφωμένη Εσπλανάδα, ενώ διαμορφώνεται ως λιτό υπόγειο κέλυφος για την επανατοποθέτηση των “Δεσμωτών”, επιτρέποντας τη βέλτιστη θέαση και κατανόηση του ευρήματος, από τους επισκέπτες. Το κτηριακό κέλυφος διασυνδέεται με την έκθεση επιδιώκοντας τη σταδιακή μετάβαση από το παρόν στο παρελθόν, από το φως στο σκοτάδι και τη βαθμιαία πνευματική, γνωστική, συναισθηματική προετοιμασία του επισκέπτη για το έκθεμα των “Δεσμωτών”. Ο νοηματικός και ο χωρικός σχεδιασμός της έκθεσης προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες της, κατά χώραν, διατήρησης, της προστασίας και ανάδειξης του μνημείου με έντονα συμφραστικό, και εν δυνάμει, συγκινησιακό περιβάλλον. Εστιάζοντας και στην κατανόηση του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου, ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται τη σχέση των γεγονότων με τη γένεση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Το σύνολο της μουσειακής υποδομής σχεδιάστηκε για να είναι καθολικά προσβάσιμο».
Η μουσειολογική προσέγγιση θεωρεί τον χώρο ιστορικό τόπο και στοχεύει στην κατά χώραν διατήρηση και αξιοπρεπή ανάδειξη: το υπό κατασκευή κτήριο καλύπτει περίπου 920 τ.μ., η διαδρομή οδηγεί με ράμπα σε ημιυπαίθριο κυλινδρικό χώρο που βυθίζεται σταδιακά και οι σκελετικοί κατάλοιποι σε στάθμη -3.75 μ. θα είναι ορατοί μόνο από δύο περιοχές μέσω μεγάλων υαλοφρακτών· ο χώρος των σκελετών δεν είναι επισκέψιμος και απαιτεί ελεγχόμενες συνθήκες. Η αφήγηση επιτρέπει στον επισκέπτη συνειδητή επιλογή εισόδου, κατάβαση στον χρόνο, κατανόηση της αρχαίας χωροταξίας του Φαλήρου, επισκόπηση ταφικών πρακτικών και, τελικά, σύνδεση των ευρημάτων με πολιτειακές εξελίξεις που οδήγησαν στη γέννηση της δημοκρατίας.
Από ηθική άποψη, το έργο υπαγορεύει κανόνες καθήκοντος προς τους νεκρούς και την κοινή κληρονομιά: η προστασία, η διαφάνεια στη διαχείριση, η αξιοπρεπής παρουσίαση και η επιστημονική φροντίδα πρέπει να είναι προτεραιότητα και να αποτελέσουν καθολικό κριτήριο δράσης. Η κοινωνία οφείλει να στηρίζει με πόρους και θεσμικές εγγυήσεις την αδιάλειπτη φροντίδα των ευρημάτων, να αποτρέπει παραλείψεις όπως εκείνες του 2016–2020, και να προωθεί εκπαιδευτικά προγράμματα που συνδέουν το παρελθόν με αξίες σεβασμού, δικαιοσύνης και περιβαλλοντικής φροντίδας. Η υπεύθυνη στάση των πολιτών και των φορέων —προστασία χωρίς θεαματισμό, προσβασιμότητα με αξιοπρέπεια, σεβασμός στη φύση του τόπου— θα ενισχύσει την ιστορική μνήμη και θα βελτιώσει το δημόσιο και περιβαλλοντικό όφελος.