Η μαζική νέκρωση πλατάνων και η υποβάθμιση των ελατοδασών δεν είναι μόνο βιολογική κρίση αλλά ηθικό ζήτημα. Η κοινωνία οφείλει να ενεργεί με κανόνες που θα μπορούσαν να γίνουν καθολικοί· η φροντίδα του κοινού φυσικού αγαθού αποτελεί καθήκον και σεβασμό στη φύση ως αυτοσκοπό.
Στο επίκεντρο της απειλής βρίσκεται ο μύκητας Ceratocystis platani, υπεύθυνος για το μεταχρωματικό έλκος που έχει καταστρέψει χιλιάδες πλατάνια, αρκετά από τα οποία ήταν υπεραιωνόβια. Η ασθένεια καταγράφηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2003 στη Μεσσηνία και έκτοτε εξαπλώθηκε σε Πελοπόννησο, Ήπειρο, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα και Εύβοια. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ο άνθρωπος, μέσω μηχανημάτων και εργαλείων κοπής, αποτελεί βασικό παράγοντα διασποράς της, ενώ η κλιματική αλλαγή, με τις παρατεταμένες ξηρασίες και τις ακραίες θερμοκρασίες, ευνοεί την ανάπτυξη του παθογόνου.
Η εξάπλωση δεν περιορίζεται στα πλατάνια· σημαντικές ζημιές καταγράφονται και στα ελατοδάση, προσβαλλόμενα από ξυλοφάγα και φλοιοφάγα έντομα. Περιοχές όπως τα Τζουμέρκα, η κοιλάδα του Αχελώου, τα Άγραφα, ο Κιθαιρώνας, ο Ελικώνας, τμήματα της Ηπείρου και της Πελοποννήσου πλήττονται με συνέπειες που αφορούν τη βιοποικιλότητα, την ασφάλεια πυρκαγιών και το τοπίο.
Η ομάδα iGEM IOANNINA, ιδρυθείσα το 2020 και βραβευμένη με χρυσό μετάλλιο στον διεθνή διαγωνισμό συνθετικής βιολογίας IGEM 2024, αναπτύσσει περιβαλλοντικά φιλική θεραπεία. Με τεχνικές όπως η CRISPR-Cas σχεδιάζει ένα εξειδικευμένο σκεύασμα που στοχεύει και καταστρέφει τα νουκλεϊκά οξέα του μύκητα χωρίς να επηρεάζει το υπόλοιπο οικοσύστημα. Η πρώτη παρουσίαση της μεθόδου, όπως γράφει το epiruspost.gr έγινε στο Συρράκο, όπου οι παλιοί πλάτανοι της πλατείας έχουν ήδη χαθεί, ωστόσο τα νεότερα δέντρα που φυτεύτηκαν πριν από οκτώ χρόνια δείχνουν υγιή ανάπτυξη.
«Η καινοτόμα αυτή μέθοδος αναμένεται να προστατέψει πλατάνια με ιστορική και πολιτιστική αξία», τόνισε ο διδάκτωρ του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Τάσος Γάτσιος, υπογραμμίζοντας την ανάγκη άμεσης δράσης.
Η Περιφέρεια Ηπείρου στηρίζει την προσπάθεια, χρηματοδοτώντας με 20.000 ευρώ την πιλοτική εφαρμογή της θεραπείας. Ο σκοπός είναι να παραχθεί πρακτικό εργαλείο για τη διάσωση της φυσικής και πολιτιστικής ταυτότητας περιοχών όπου ο πλάτανος αποτελεί σημείο αναφοράς, από τα παραποτάμια δάση της Ηπείρου μέχρι τις πλατείες των χωριών.
Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι περισσότερα από 52.000 δέντρα έχουν ήδη χαθεί στην Ελλάδα και χωρίς άμεση εφαρμογή μέτρων, τα πλατάνια κινδυνεύουν να εξαφανιστούν τις επόμενες δεκαετίες. Ηθική δράση σημαίνει πρόληψη της διασποράς (έλεγχος εργαλείων, ενημέρωση, υποστήριξη έρευνας) και συλλογική δέσμευση για τη φροντίδα του κοινού αγαθού.
Πώς ήρθε o μύκητας στην Ελλάδα
Ο μύκητας Ceratocystis platani, που προκαλεί την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους (προσβάλλει αποκλειστικά πλατάνια), σύμφωνα με το dasarxeio.com (ιστότοπο με θέματα δασικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος), έχει εισαχθεί στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αμερική και κατά πάσα πιθανότητα έχει μεταφερθεί με κιβώτια από ξύλο πλατάνου από τα αμερικανικά στρατεύματα, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ιταλία και τη Γαλλία.