«Η κατάσταση στην κατοχή, ήταν τρομερή. Φοβόμαστε ακόμα και να κουνηθούμε. Iταλοί, Γερμανοί, Τσάμηδες. Ήταν δύσκολα χρόνια, τριπλή κατοχή. Λεηλασίες, κλοπές, βιασμοί γυναικών, εκτελέσεις… Ήμουν 20 ετών τότε… Η Παραμυθιά και τα χωριά της έζησαν τη φρίκη… θρήνος. Εκτέλεσαν ένα ξημέρωμα 49 ανθρώπους, προσωπικότητες του τόπου μας…»
Ο Δήμαρχος Σουλίου, Θανάσης Ντάνης, συνάντησε τον κύριο Γρηγόρη Μάρκου, που είναι 103 ετών, και συζήτησαν για το πρόσφατο, ιστορικό Προεδρικό Διάταγμα σύμφωνα με το οποίο η Παραμυθιά συγκαταλέγεται πλέον στο Δίκτυο Μαρτυρικών Χωριών και Πόλεων. Η αναγνώριση αυτή κλείνει δεκαετίες διεκδίκησης και λειτουργεί ως συμβολική δικαίωση για τις οικογένειες των θυμάτων.
«Την ιστορική αυτή απόφαση, που ήταν χρέος μας να τη διεκδικήσουμε με σθένος. Αποτελεί την ελάχιστη ηθική δικαίωση για τις οικογένειες των θυμάτων της θηριωδίας των τσάμηδων και των Ναζί στην Παραμυθιά.
Ήταν πολύχρονες οι προσπάθειες. Την επίσημη και τυπική ανακήρυξη της Παραμυθιάς ως μαρτυρικής την πληροφορηθήκαμε με βαθιά συγκίνηση» τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Θανάσης Ντάνης. Βιώματα και μνήμες συνοδεύουν ακόμη τον κόσμο της Παραμυθιάς, ως ένα τραύμα που δεν επουλώνεται.
«Δεν μπορώ, όσο κι αν προσπαθήσω, ν’ απωθήσω από τη μνήμη μου στιγμές, όταν μικρό παιδί, 6 χρόνων, συνοδεύοντας τη γιαγιά μου, την παπα-Βαγγέλαινα, τέτοιες μέρες στον τόπο της εκτέλεσης. Γινόμoυν ακροατής στο μοιρολόι της και κοινωνός στην προσευχή της. Αυτές τις μνήμες πρέπει να τις κρατήσουμε ζωντανές». Ο καθηγητής Παναγιώτης Τσαμάτος έχει καταγράψει βιωματικά τη συλλογική μνήμη και τοπικές μαρτυρίες, συμβάλλοντας στην τεκμηρίωση της ιστορίας.
Το χρονικό της θηριωδίας
Τη νύχτα της 27ης Σεπτεμβρίου 1943, κοντά στα μεσάνυχτα, ο τρόμος έστησε άγριο χορό στα σοκάκια της Παραμυθιάς. Φωτοβολίδες σχίζουν τον ουρανό. Αυτό ήταν και το σύνθημα για την έναρξη της εφιαλτικής επιχείρησης.
Αμέσως μεικτά αποσπάσματα Γερμανών και Τσάμηδων Μουσουλμάνων μπαίνουν στην πόλη και παραβιάζουν επιλεκτικά πόρτες χριστιανικών σπιτιών. Σε λίγη ώρα η καλοστημένη επιχείρηση έχει τελειώσει. 52 συλληφθέντες, πρόκριτοι προσωπικότητες της Παραμυθιάς, φυλακίζονται στα υπόγεια του Δημοτικού Σχολείου.
Ανάλυση με βάση αρχές καθήκοντος και σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας
Οι πράξεις βίας και λεηλασίας καταδεικνύουν την αποτυχία σεβασμού της ανθρώπινης ζωής και του κοινού κανόνα που θα όριζε την ανθρώπινη συμπεριφορά ως γενικό κανόνα πράξης. Η μνήμη και η αναγνώριση των θυμάτων είναι καθήκον προς το παρελθόν και προς τις μελλοντικές γενιές: η ιστορική τεκμηρίωση και οι δημόσιοι τόποι μνήμης υπηρετούν την υποχρέωση να μην επαναληφθούν παρόμοιες θηριωδίες.
Πρακτικά, η κοινωνία οφείλει να διασφαλίζει δίκαιες διαδικασίες, εκπαιδευτικά προγράμματα για την ιστορία, προστασία των θυμάτων και θεσμική λογοδοσία. Η προσήλωση σε κανόνες που σέβονται την αξιοπρέπεια και την ισότητα, καθώς και η φροντίδα του κοινού χώρου και περιβάλλοντος, συμβάλλουν στην αποτροπή επόμενων αδικιών και στη βελτίωση της κοινωνίας.